Wat is polyneuropathie? Een uitgebreide uitleg

Polyneuropathie is een medische term die verwijst naar aandoeningen waarbij meerdere perifere zenuwen tegelijk zijn aangedaan. Deze zenuwen vormen het uitgebreide netwerk dat signalen doorgeeft tussen de hersenen, het ruggenmerg en de rest van het lichaam. Ze zorgen ervoor dat we kunnen bewegen, voelen en dat allerlei automatische lichaamsfuncties goed verlopen. Wanneer deze zenuwen beschadigd raken, kunnen er uiteenlopende klachten ontstaan die het dagelijks leven sterk beïnvloeden. Denk aan tintelingen, pijn, gevoelloosheid, spierzwakte en problemen met evenwicht of coördinatie.

Polyneuropathie is geen ziekte op zich, maar eerder een verzamelnaam voor een groep aandoeningen die een gemeenschappelijk kenmerk hebben: ze tasten meerdere zenuwen aan. Er bestaan vele oorzaken en vormen, waardoor het soms lastig is om een duidelijk beeld te krijgen. Toch is het belangrijk om deze aandoening beter te begrijpen, omdat het veel voorkomt en vaak langdurige gevolgen heeft. In dit uitgebreide artikel gaan we dieper in op wat polyneuropathie precies is, welke symptomen zich kunnen voordoen, hoe de diagnose wordt gesteld, welke behandelingen mogelijk zijn en hoe mensen met polyneuropathie hun dagelijks leven kunnen inrichten.

Wat betekent de term polyneuropathie?

Het woord polyneuropathie komt uit het Grieks. Het voorvoegsel “poly” betekent veel, “neuro” verwijst naar de zenuwen en “pathie” betekent ziekte of aandoening. Letterlijk vertaald betekent polyneuropathie dus: ziekte van veel zenuwen. Het gaat hierbij specifiek om de perifere zenuwen, de zenuwen die buiten het centrale zenuwstelsel liggen. Deze zenuwen zijn onmisbaar voor het doorgeven van informatie vanuit de hersenen naar de spieren en organen en andersom.

Perifere zenuwen bestaan uit verschillende soorten vezels. Motorische zenuwvezels zorgen ervoor dat we spieren kunnen aanspannen en bewegen. Sensorische zenuwvezels geven signalen door die te maken hebben met gevoel, zoals aanraking, temperatuur en pijn. Daarnaast zijn er ook autonome zenuwvezels die automatische lichaamsfuncties reguleren, zoals de spijsvertering, bloeddruk, hartslag en zweetproductie. Bij polyneuropathie kunnen één of meerdere van deze vezeltypes worden aangetast, wat verklaart waarom de klachten zo gevarieerd kunnen zijn.

Hoe vaak komt polyneuropathie voor?

Polyneuropathie is een veelvoorkomende aandoening, vooral bij oudere mensen. Geschat wordt dat in Nederland ongeveer 2% van de bevolking een vorm van polyneuropathie heeft. Bij mensen boven de 50 jaar loopt dit percentage op tot wel 7%. Wereldwijd gaat het om miljoenen mensen die in meer of mindere mate klachten ondervinden. Omdat polyneuropathie vaak voorkomt bij chronische aandoeningen zoals diabetes, is het aantal patiënten de afgelopen decennia toegenomen. Naarmate de bevolking vergrijst en het aantal mensen met diabetes groeit, zal ook het aantal gevallen van polyneuropathie verder stijgen.

Oorzaken van polyneuropathie

De oorzaken van polyneuropathie zijn zeer divers. Soms is de oorzaak direct duidelijk, bijvoorbeeld bij langdurige diabetes of na chemotherapie. In andere gevallen blijft de oorzaak onbekend, dit wordt idiopathische polyneuropathie genoemd.

De meest voorkomende oorzaken zijn:

Diabetes mellitus
De bekendste en meest voorkomende oorzaak van polyneuropathie is diabetes. Bij langdurig verhoogde bloedsuikerwaarden raken de kleine bloedvaatjes die de zenuwen van zuurstof en voedingsstoffen voorzien beschadigd. Hierdoor ontstaat zenuwschade. Naar schatting ontwikkelt meer dan de helft van alle mensen met diabetes in de loop van hun leven een vorm van diabetische neuropathie.

Alcoholmisbruik
Overmatig en langdurig alcoholgebruik kan leiden tot tekorten aan belangrijke vitamines, met name vitamine B1 en B12. Deze zijn essentieel voor een gezonde zenuwfunctie. Alcohol zelf heeft bovendien een giftig effect op de zenuwen.

Vitaminetekorten
Tekorten aan vitamines zoals B1, B6, B12 en foliumzuur kunnen polyneuropathie veroorzaken. Deze tekorten ontstaan bijvoorbeeld door ondervoeding, maag- of darmproblemen of na maagoperaties.

Auto-immuunziekten
Soms valt het immuunsysteem ten onrechte het eigen zenuwweefsel aan. Bekende voorbeelden hiervan zijn het Guillain-Barré Syndroom (GBS) en de chronische variant CIDP (Chronische Inflammatoire Demyeliniserende Polyneuropathie). Hierbij ontstaat er een ontsteking rond de zenuwen waardoor ze minder goed functioneren.

Erfelijke factoren
Bij sommige families komt polyneuropathie erfelijk voor. Een bekend voorbeeld hiervan is Charcot-Marie-Tooth (CMT), een ziekte waarbij de zenuwen of hun isolerende laag myeline zijn aangedaan. Erfelijke vormen beginnen vaak op jongere leeftijd en verlopen meestal langzaam progressief.

Medicijnen en toxische stoffen
Bepaalde geneesmiddelen, zoals chemotherapie, kunnen als bijwerking zenuwschade veroorzaken. Ook blootstelling aan zware metalen zoals lood of kwik kan polyneuropathie uitlokken.

Infecties
Verschillende infectieziekten kunnen zenuwbeschadiging geven, zoals HIV, de ziekte van Lyme en hepatitis C.

Overige oorzaken
Daarnaast kan polyneuropathie voorkomen bij schildklieraandoeningen, nierfalen, bepaalde vormen van kanker of zonder duidelijke oorzaak.

Symptomen van polyneuropathie

De klachten bij polyneuropathie zijn sterk afhankelijk van welke zenuwen zijn aangetast. Vaak beginnen de klachten in de tenen en voeten en verspreiden ze zich langzaam naar boven. Later kunnen ook de handen en armen worden aangedaan. Dit staat bekend als het sok-handschoenpatroon.

Veelvoorkomende symptomen zijn:

Sensorische klachten

• Tintelingen, prikkelingen of een branderig gevoel in voeten en handen
• Gevoelloosheid of verminderd gevoel
• Pijnscheuten of zenuwpijn, vaak ’s nachts erger
• Overgevoeligheid voor aanraking of juist helemaal geen gevoel
• Problemen met evenwicht, vooral in het donker

Motorische klachten

• Spierzwakte in voeten, benen, handen of armen
• Vermoeidheid en moeite met lopen of traplopen
• Verminderde fijne motoriek, bijvoorbeeld knoopjes dichtmaken of schrijven
• Spierkrampen of trillingen

Autonome klachten

• Duizeligheid bij opstaan door een bloeddrukdaling
• Maag-darmproblemen zoals diarree of obstipatie
• Problemen met plassen of seksuele functies
• Overmatig zweten of juist verminderd transpireren

De ernst van de klachten verschilt sterk van persoon tot persoon. Sommigen hebben alleen lichte tintelingen, anderen kampen met hevige pijn en ernstige beperkingen.

Vormen van polyneuropathie

Er bestaan verschillende vormen van polyneuropathie, afhankelijk van oorzaak, verloop en welke zenuwvezels zijn aangetast.

• Chronische polyneuropathie: deze vorm ontwikkelt zich langzaam en blijft meestal langdurig aanwezig. Vaak progressief van aard.
• Acute polyneuropathie: ontstaat binnen enkele dagen of weken, zoals bij het Guillain-Barré Syndroom.
• Sensorische polyneuropathie: vooral klachten van gevoel zoals pijn en gevoelloosheid.
• Motorische polyneuropathie: hierbij staan spierzwakte en motorische problemen op de voorgrond.
• Autonome polyneuropathie: de onbewuste functies zoals hartslag en spijsvertering worden aangetast.
• Gemengde polyneuropathie: combinatie van bovenstaande klachten.

Hier is een overzichtelijke en uitgebreide tabel over de verschillende soorten polyneuropathie, inclusief kenmerken, symptomen en veelvoorkomende oorzaken:

Soort Polyneuropathie	Beschrijving	Kenmerken/Symptomen	Veelvoorkomende Oorzaken
Sensorische polyneuropathie	Zenuwen die gevoel reguleren zijn aangetast	Tintelingen, branderigheid, gevoelloosheid, pijn, verminderde tastzin	Diabetes, vitamine B12-tekort, chemotherapie, post-herpetische neuritis
Motorische polyneuropathie	Zenuwen die spieren aansturen zijn aangetast	Spierzwakte, krampen, spieratrofie, verminderde reflexen	CIDP, erfelijke aandoeningen, alcoholmisbruik, sommige medicijnen
Autonome polyneuropathie	Zenuwen die organen en automatische functies aansturen zijn aangetast	Duizeligheid bij opstaan, hartslag- of bloeddrukproblemen, spijsverteringsstoornissen, abnormaal zweten	Diabetes, alcoholmisbruik, bepaalde medicijnen, auto-immuunziekten
Gemengde polyneuropathie	Combinatie van sensorische en motorische aandoeningen	Tintelingen, spierzwakte, pijn, balansproblemen	Diabetes, chemotherapie, erfelijke vormen, sommige infecties
Pijnlijke polyneuropathie	Overwegend pijnklachten, vaak chronisch	Brandende, stekende of elektrische pijn, gevoeligheid voor aanraking	Diabetes, post-herpetische neuritis, toxische stoffen
Acute polyneuropathie	Plotselinge aanvang, vaak inflammatoir	Snelle spierzwakte, verminderde reflexen, soms ademhalingsproblemen	Guillain-Barré syndroom, infecties, vaccinreacties
Chronische polyneuropathie	Langzaam progressieve vorm	Geleidelijke tintelingen, spierzwakte, verminderde coördinatie	Diabetes, erfelijke aandoeningen, CIDP, chronische toxische blootstelling

Diagnose van polyneuropathie

Het stellen van de diagnose gebeurt meestal door een neuroloog. Allereerst wordt de medische voorgeschiedenis besproken en volgt een lichamelijk onderzoek. Hierbij worden reflexen, spierkracht en gevoel getest.

Vaak worden aanvullende onderzoeken ingezet, zoals:

• Bloedonderzoek om tekorten of ziekten op te sporen
• EMG of zenuwgeleidingsonderzoek, waarmee de snelheid en kracht van signalen in de zenuwen worden gemeten
• MRI of CT-scan bij verdenking op andere oorzaken
• Soms een zenuwbiopsie voor microscopisch onderzoek

De combinatie van klachten, lichamelijk onderzoek en testresultaten leidt uiteindelijk tot de diagnose.

Behandeling van polyneuropathie

De behandeling is afhankelijk van de oorzaak. In veel gevallen is zenuwschade niet volledig te herstellen, maar er zijn wel mogelijkheden om klachten te verminderen en de achteruitgang te vertragen.

• Behandeling van de onderliggende oorzaak: bijvoorbeeld goede regulatie van bloedsuikers bij diabetes, stoppen met alcohol, behandelen van infecties of aanvullen van vitamine B12.
• Medicatie tegen zenuwpijn: middelen zoals pregabaline, gabapentine, amitriptyline of duloxetine worden vaak voorgeschreven.
• Fysiotherapie en ergotherapie: oefeningen om spierkracht en balans te behouden, advies voor hulpmiddelen of aanpassingen in huis.
• Leefstijlaanpassingen: gezonde voeding, voldoende beweging, rust en goede voetverzorging zijn belangrijk.

Leven met polyneuropathie

Polyneuropathie heeft vaak een grote invloed op het dagelijks leven. Pijn en gevoelloosheid maken activiteiten zoals lopen, fietsen of koken soms lastig. Ook vermoeidheid speelt een grote rol. Toch zijn er manieren om beter om te gaan met deze aandoening.

Lotgenotencontact kan steun en herkenning geven. Daarnaast kan psychologische begeleiding helpen om te leren omgaan met chronische pijn of beperkingen. Thuis kunnen praktische aanpassingen zoals aangepaste schoenen of hulpmiddelen in de badkamer het leven vergemakkelijken.

Het verdelen van energie over de dag is essentieel. Veel mensen met polyneuropathie merken dat hun klachten toenemen bij vermoeidheid. Door activiteiten goed te plannen en rustmomenten in te bouwen, kan men vaak meer kwaliteit uit de dag halen.

Prognose

Het verloop van polyneuropathie verschilt sterk. Sommige mensen hebben milde klachten die nauwelijks verergeren, terwijl anderen te maken krijgen met een progressieve achteruitgang. De prognose hangt nauw samen met de oorzaak. Bij diabetische polyneuropathie kan een strikte bloedsuikerregulatie het verloop vertragen. Bij vitaminetekorten is herstel vaak mogelijk, terwijl erfelijke vormen meestal niet genezen maar wel te behandelen zijn in de zin van symptoombestrijding.

Veelgestelde vragen (FAQ) over polyneuropathie

1. Wat is polyneuropathie precies?
Polyneuropathie is een aandoening waarbij meerdere perifere zenuwen tegelijk beschadigd raken. Deze zenuwen liggen buiten het centrale zenuwstelsel en zijn belangrijk voor beweging, gevoel en automatische lichaamsfuncties.

2. Hoe herken je polyneuropathie?
De eerste signalen zijn vaak tintelingen, een branderig gevoel of gevoelloosheid in de voeten. Later kunnen ook de handen worden aangedaan. Andere klachten zijn spierzwakte, pijnscheuten en moeite met balans.

3. Is polyneuropathie hetzelfde als zenuwbeknelling?
Nee. Bij een zenuwbeknelling gaat het meestal om één zenuw die onder druk staat, bijvoorbeeld in de pols (carpaal tunnelsyndroom). Bij polyneuropathie zijn meerdere zenuwen verspreid door het lichaam tegelijk aangedaan.

4. Welke rol speelt voeding bij polyneuropathie?
Een gezond en gevarieerd voedingspatroon is belangrijk voor de zenuwgezondheid. Vooral voldoende vitamine B1, B6, B12 en foliumzuur zijn essentieel. Tekorten aan deze vitamines kunnen polyneuropathie verergeren of zelfs veroorzaken.

5. Is polyneuropathie te genezen?
In de meeste gevallen is polyneuropathie niet volledig te genezen. Wel kan behandeling van de onderliggende oorzaak, zoals diabetes of vitaminetekorten, het proces vertragen of klachten verbeteren. Symptomatische behandelingen, zoals pijnmedicatie en fysiotherapie, helpen bij het omgaan met de gevolgen.

6. Welke behandelingen zijn er tegen zenuwpijn bij polyneuropathie?
Artsen schrijven vaak medicijnen voor zoals pregabaline, gabapentine, amitriptyline of duloxetine. Daarnaast kunnen fysiotherapie, leefstijlveranderingen en goede voetverzorging verlichting geven.

7. Is polyneuropathie gevaarlijk?
Polyneuropathie kan gevaarlijk worden als gevoelloosheid in de voeten leidt tot wondjes die niet worden opgemerkt, vooral bij mensen met diabetes. Ook evenwichtsproblemen vergroten de kans op vallen.

8. Is polyneuropathie erfelijk?
Sommige vormen wel, zoals Charcot-Marie-Tooth. Erfelijke polyneuropathie komt vaak al op jongere leeftijd tot uiting en verloopt meestal langzaam progressief.

9. Welke arts behandelt polyneuropathie?
Meestal wordt polyneuropathie behandeld door een neuroloog. Bij onderliggende aandoeningen kunnen ook internisten of revalidatieartsen betrokken zijn.

10. Wat kun je zelf doen bij polyneuropathie?
Zelfzorg is belangrijk: een gezonde leefstijl, stoppen met roken en alcohol, voldoende beweging, goede voetverzorging en het verdelen van energie over de dag kunnen klachten verlichten en complicaties voorkomen.

Conclusie

Polyneuropathie is een verzamelnaam voor aandoeningen waarbij meerdere perifere zenuwen zijn aangedaan. De oorzaken lopen uiteen van diabetes en vitaminetekorten tot erfelijke factoren en auto-immuunziekten. De symptomen variëren van tintelingen en pijn tot spierzwakte en problemen met autonome functies. Hoewel zenuwschade vaak blijvend is, zijn er verschillende behandelingen die de klachten kunnen verlichten en de kwaliteit van leven verbeteren.

Door tijdige herkenning van symptomen, een goede diagnose en passende behandeling kunnen veel mensen met polyneuropathie hun dagelijks leven beter inrichten en ondanks de beperkingen een goede levenskwaliteit behouden.